thema: keramiek

THEMA

In THEMA komen allerlei onderwerpen over Europese begraafplaatsen aan bod:
- uit de geschiedenis van begraven en begraafplaatsen
- verschillende soorten begraafplaatsen
- manieren van begraven
- componenten van een begraafplaats
- types en materiaal van graftekens

Ga via ‘klik’ naar het onderdeel EERDER VERSCHENEN - THEMA’S
om kennis te nemen van de vorige 55 thema’s.

KERAMIEK OP BEGRAAFPLAATSEN : INLEIDING

Dit thema gaat over het materiaal van graftekens,
dat keramiek wordt genoemd.
Er zijn een viertal hoofdtypes:
grof keramiek, aardewerk, steengoed en porselein.
Bij keramiek op een begraafplaats kan het gaan
om een totaal grafteken, uitgevoerd in keramiek,
of om een keramisch object bij of op het graf.

THEMA 56

5601

GROFKERAMIEK : BAKSTEEN

Grofkeramische producten zijn van klei gebakken bouwmaterialen:
bakstenen en dakpannen.
Omdat in Nederland weinig tot geen natuursteen voorkomt,
is de keuze voor baksteen een voor de hand liggende keuze.
Toch is er voor het plaatsen van een bakstenen grafteken
nooit veel animo geweest.
Baksteen op Europese begraafplaatsen is nog zeldzamer.

THEMA 57

5701

AARDEWERK : TERRACOTTA

Aardewerk is een verzamelnaam voor een kleisoort,
die wordt gebakken op een lage temperatuur.
Ongeglazuurd is het poreus, vocht doorlatend en niet vorstbestendig. Geglazuurd wordt het minder poreus,
maar blijft ongeschikt voor buiten, c.q. begraafplaatsen.

Terracotta is een kleimengsel van aardewerk,
dat vooral ongeglazuurd wordt gebruikt
en wel waterdicht en vorstbestendig is.

THEMA 58

5801

AARDEWERK : FAIENCE

Er zijn twee specifieke decoratietechnieken
voor voorwerpen van aardewerk:
• slibgoed: aardewerk met slib- of engobeversieringen.
Slibgoed komt niet vaak voor op begraafplaatsen,
slibgoedspecialist Niek Hoogland maakte een aantal graftekens.
• faience / majolica: aardewerk met tinglazuur.
Faience en majolica komen vaker voor op begraafplaatsen,
vooral in beschermde of overdekte ruimtes.
In Faenza zijn mooie voorbeelden te vinden.

THEMA 59

5901

4. STEENGOED

Steengoed of gres is een keramisch product
dat op hoge temperaturen (1150-1350 gr.) is gebakken
en daardoor vrijwel niet poreus is en geschikt voor buiten.
Op begraafplaatsen komen ze dan ook in allerlei vormen voor,
als kleine voorwerpen op het graf, als kleine beeldjes,
maar ook wel als groter sculpturaal werk
en soms is het grafteken geheel of gedeeltelijk
uitgevoerd in steengoed.

THEMA 60

6001

5. KERAMISCHE TEGELS

Tegels worden meestal gebruikt voor het bedekken
of bekleden van muren, vloeren, daken of straten.
Naast bescherming hebben ze ook vaak een decoratieve functie.
In de begraafkerken vanaf de Middeleeuwen
waren er naast kerken met zerken
ook kerken met rijkversierde keramische tegelvloeren.
Op begraafplaatsen kun je allerlei varianten
in het gebruik van tegels tegenkomen:
wandtegels, vloertegels, mozaïektegeltjes en tegeltableaus.

THEMA 61

6101

6. KERAMISCH MOZAÏEK

Mozaïek is een vlakversiering waarbij een afbeelding
wordt vervaardigd uit een groot aantal tesserae,
kleine gekleurde stukjes materiaal,
die in een bed van cement of lijm worden samengevoegd.
Het wordt vooral gebruikt als decoratie van vloeren en wanden.
Het begon met kiezels, later werden vooral natuursteen,
glas en keramiek als materiaal gebruikt.
Op begraafplaatsen komt keramisch mozaïek
zowel bij liggende als bij staande graftekens voor.

THEMA 62

6201

7. PORSELEIN

Porselein is een specifieke vorm van keramiek,
waarvan de baktemperatuur het hoogst is
van alle kleiproducten, tussen de 1250-1500⁰C,
waardoor het hard wordt, niet poreus en enigszins doorschijnend.
Op begraafplaatsen komen producten van porselein vaak voor.
Omdat het niet erg geschikt is voor grote werkstukken,
is porselein op begraafplaatsen dan ook van klein formaat,
vast op het grafteken aangebracht
of als los ornament bij of op het graf geplaatst.

THEMA 63

6301

8. LIMOGES PORSELEIN

Na de vondst van kaolien in de buurt van Limoges in 1768
werd daar de een na de andere porseleinfabriek geopend
en verwierf het blanc de Limoges wereldfaam.
Toen in de loop van de 19de eeuw op begraafplaatsen
steeds meer sculpturen op graven verschenen,
werd in Limoges en de regio Limousin een uniek model
geïntroduceerd: porseleinen plaquettes met afbeeldingen.
Op het Cimetière de Louyat in Limoges
zijn daarvan nog prachtige voorbeelden te vinden.

THEMA 64

6401

9. FOTOKERAMIEK

Een bijzondere vorm om een portret op een grafteken
aan te brengen is fotokeramiek, de techniek
om fotografische afbeeldingen op een keramische,
voornamelijk porseleinen, drager aan te brengen.
Na de uitvinding van de fotografie rond 1840
werd de toepassing van fotokeramiek op begraafplaatsen
een groot succes in katholiek Europa en Amerika.
De portretmedaillons vormen een waar porseleinen archief.

THEMA 65

6501

10. FOTOKERAMIEK - POST-MORTEMFOTOGRAFIE

Binnen de fotokeramiek neemt de post-mortemfotografie
een opvallende plaats in met als hoogtepunt de jaren 1850-1930.
Ook al werden er wel post-mortemfoto’s
van volwassenen gemaakt en op het graf aangebracht,
het zijn vooral portretjes van jonggestorven kinderen,
toen de kindersterfte in de 19^e en begin 20^e eeuw hoog was.
Het was de eerste en enige foto van het kind,
dat aan het familiealbum kon worden toegevoegd.